Het ESI-programma bereikt meer dan 800 leerlingen op acht scholen van middelbaar alternerend onderwijs in afgelegen gebieden rondom Cusco. Deze scholen kenmerken zich doordat het onderwijs zowel op school als thuis wordt gegeven. Vanwege de grote afstanden en slechte wegen is het voor de leerlingen niet mogelijk om elke dag heen en weer naar school te gaan. Zij verblijven nu een paar dagen of weken achter elkaar op school. De rest van de tijd worden ze thuis begeleid bij praktische werkzaamheden. HoPe bestudeert momenteel de mogelijkheid om leerlingen de school te laten afronden met zowel een regulier als een praktijkdiploma. Zover zijn we nog niet, maar het kenmerkt de werkwijze van HoPe: voortdurend op zoek naar verbeteringen en het creëren van kansen. HoPe is nu samen met de DISER, een afdeling van het ministerie van onderwijs, bezig met het vervaardigen van onderwijsprogramma’s die aansluiten op de situatie van deze leerlingen. Binnen deze programma’s is ruimte gemaakt voor ESI, met aandacht voor de cultuur en specifieke problemen van de plaatselijke gemeenschappen.
Begin dit jaar heeft het team van HoPe een brede en gedetailleerde opzet van ESI gepresenteerd en is het programma van start gegaan. Gedurende de loop van dit schooljaar is er meer zicht gekomen op welke onderdelen daarvan het belangrijkst zijn en ook praktisch uitvoerbaar. Het team werd tijdens de uitvoering van het werk geconfronteerd met diverse problemen die vooraf moeilijk in te schatten waren. Denk in sommige gevallen bijvoorbeeld aan onvoldoende medewerking van leerkrachten, gebrek aan psychologen en te weinig tijd om alle onderdelen van de opzet goed uit te kunnen voeren. Er wordt nu hard gewerkt aan aanpassingen zodat het programma in het schooljaar van 2025 effectiever kan zijn.
In de loop van het jaar is ESI onderdeel geworden van de lessen Bienestar, ofwel Welzijn, met de nadruk op het versterken van socio-emotionele vaardigheden. Hiermee wordt de nadruk op seksuele educatie iets minder, maar het betekent niet dat het onderwerp wordt geschrapt. Ik ben op diverse scholen geweest om daar ‘tutorias’, workshops, bij te wonen en heb kunnen zien hoe gevoelige, belangrijke en actuele thema’s, gerelateerd aan seksuele educatie, worden belicht en behandeld.
Een belangrijke taak van het team van HoPe is de scholing van leerkrachten en schooldirecteuren. Dit jaar zijn er speciaal voor hen op elke school vier workshops georganiseerd. Tijdens de eerste is er vooral gelet op de behoefte aan het programma. In de laatste workshops is er aandacht voor de evaluatie.
Zonder enige twijfel is er behoefte aan dit programma. Leerlingen hebben te maken met ongewenste zwangerschappen, machismo, huiselijk geweld, mensenhandel en desinformatie op sociale media. Het is belangrijk dat deze onderwerpen op school, zowel in de groep als individueel, met een psycholoog of leerkracht, als ook thuis bespreekbaar worden gemaakt. Om dat laatste mogelijk te maken zijn er ook workshops voor gezinnen en ouders. Alle bovengenoemde onderwerpen worden tijdens de tutorias uitvoerig behandeld.
De tutorias vinden wekelijks plaats en beslaan een dagdeel. Zij worden geleid door psychologen die samen met het team van HoPe de sessies voorbereiden. Tijdens zo’n sessie wordt één onderwerp uitvoerig besproken. Ik heb de kans gehad om diverse tutorias op verschillende scholen bij te wonen. Dat is belangrijk geweest om het werk beter te kunnen begrijpen. Natuurlijk heb ik het afgelopen jaar contact gehad met het team en veel documenten gelezen. Maar het programma komt pas echt tot leven als je ziet hóe en voor wie het wordt uitgevoerd!
Opvallend waren de verschillen in scholen, leerlingen, leerkrachten en psychologen. Sommigen leerlingen leken gebonden aan lokale en oude tradities en anderen meer aangepast aan de moderne tijd: klederdracht versus spijkerbroeken enz., een teruggetrokken versus een open houding. Deze verschillen maken het extra moeilijk om een goed programma op te zetten. Naast inhoud moet er ook gekeken worden of het aansluit op de belevingswereld van de leerlingen.
Ook zijn er verschillen te zien tussen de participerende scholen. Vijf tutorias waar ik bij ben geweest werden geleid door ervaren psychologen. De leerkrachten en schooldirecteur waren in de buurt voor eventuele vragen. De leerlingen waren geïnteresseerd en voelden zich vrij om vragen te stellen en mee te doen aan de opdrachten. Maar op een andere school waren er problemen doordat de school van tevoren niet veel aandacht aan de tutoria had gegeven, waardoor de bijeenkomst minder goed voorbereid was. Op deze school leken de leerlingen daarnaast ook minder geboeid. Zou dat zijn omdat Quechua hier voor velen (nog) de voertaal is en de tutorias in het Spaans worden gegeven?
Kortom, er is veel behoefte aan dit programma, de opzet is sterk en het werk is het afgelopen jaar goed uitgevoerd. Zoals in elk nieuw programma valt er hier en daar nog het een en ander aan te sleutelen. We hebben in Cusco een sterk, goed opgeleid en creatief team dat volledig achter de doelstellingen van het programma staat. Dit team is bezig met het verrichten van de nodige aanpassingen om het nog beter te laten aansluiten op de realiteit. We blijven de ontwikkelingen nauwlettend volgen en ondersteunen het team zoveel als we kunnen.
Mieke Weiffenbach
Bestuurslid HoPe Nederland